از قلم: صوفی بھائی
"میٹھی بولی، مِٹھڑے لوگ"۔ سرائیکی زبان صرف ہک بولی کائنی بلکہ ہک پوری ثقافت اتے تہذیب دی نشانی اے۔ ایندی مٹھاس ایندے ہر لفظ وِچوں جھلکدی اے۔ اَڄ اساں آپݨی اِیں سوہݨی زبان وِچ وقت دے پنڌ تے نکلسوں اتے سِکھسوں جو سرائیکی وِچ ݙینھاں، مہینیاں، موسماں اتے وقت دے مختلف پہراں کُوں کیا آہدے پئن۔
۱. ہفتے دے ݙینھاں دے ناں
سرائیکی وِچ ہفتے دے ݙینھاں دے ناں اردو نالوں ملدے جلن لیکن انہاں دا لہجہ اتے کجھ ناں بالکل انوکھے ہن۔
| سرائیکی ناں | اردو ناں | انگریزی ناں |
|---|---|---|
| آچر | اتوار | Sunday |
| سُومر | پیر / سوموار | Monday |
| منگل | منگل | Tuesday |
| بُدھ | بدھ | Wednesday |
| جُمعرات | جمعرات | Thursday |
| جُمعہ | جمعہ | Friday |
| چھنڑچھڑ | ہفتہ / سنیچر | Saturday |
۲. مہینیاں دے ناں
سرائیکی وسیب وِچ دیسی (بکرمی) اتے انگریزی (گریگورین)، ݙوہائیں کیلنڈر چلدن۔ ہیٹھاں ݙوہائیں دے مطابق مہینیاں دے ناں ݙتے ڳئین۔
(الف) دیسی / بکرمی مہینے
| سرائیکی ناں | موسمی پچھانڑ |
|---|---|
| چیت | بہار دا شروع |
| وساکھ | کݨک دی واڈھی، وساکھی میلہ |
| جیٹھ | تَکھیں گرمی |
| ہاڑھ | گرم ترین مہینہ، لُو چلݨ |
| ساوݨ | مون سون، بارشاں دا موسم |
| بھادرو | بارش اتے حبس |
| اسو | گرمی دا چھیکڑ |
| کاتک | ہلکی سردی دا شروع |
| مگھر | سردی وِچ ودھارا |
| پوہ | تَکھیں سردی، دھند |
| ماگھ | سخت سردی |
| پھگݨ | بہار دی آمد، سردی دا خاتمہ |
(ب) انگریزی / گریگورین مہینے
- جنوری (January)
- فروری (Farwari)
- مارچ (March)
- اپریل (April)
- مئی (Maee)
- جون (June)
- جولائی (July)
- اگست (August)
- ستمبر (Sitambar)
- اکتوبر (October)
- نومبر (November)
- دسمبر (December)
۳. موسم اتے وقت دے ٻئے لفظ
موسماں دے ناں
- بہار: بہار (Spring)
- اُنہالا: گرمیاں (Summer)
- سرّڈ: خزاں (Autumn)
- سیالا: سردیاں (Winter)
ݙینھ دے مختلف پہر
- سویل / پربھات: صبح سویرے
- ݙُپہر: دوپہر
- ݙیگر ویلا: سہ پہر (عصر دا وقت)
- نما شام: شام
- رات: رات
- اَدھی رات: آدھی رات
وقت بارے عام لفظ
- اَڄ: آج
- کَل: گزرا ہویا کل / آوݨ آلا کل
- پَرسُوں: پرسوں
- ہݨیں: ابھی
- پِچھو: بعد میں
- ݙینھ: دن
- سال / ورھا: سال
۴. مثالاں (جملیاں وِچ استعمال)
- اَڄ چھنڑچھڑ اے، سُومر کُوں سکول ونجݨے۔
- ساوݨ دے مہینے وِچ بہُوں بارش تھیندی اے۔
- اُنہالے وِچ ݙینھ لمبے اتے سیالے وِچ راتاں لمیاں تھیندن۔
- تُوں فکر نہ کر، میں پِچھو آ ویساں۔
امید اے جو سرائیکی زبان وِچ وقت دے اِیں پنڌ نال تہاݙی معلومات وِچ ودھارا تھیا ہوسی۔ اے لفظ نہ صرف روز دی ڳالھ مہاڑ دا حصہ ہن بلکہ سرائیکی ادب، شاعری اتے لوک گیتاں دی جان وی ہن۔ آپݨی زبان اتے ثقافت کُوں زندہ رکھݨ کیتے اِیہ لفظ آپݨی ڳالھ مہاڑ وِچ ورتو اتے ٻیاں نال وی ونݙو۔